Trung Quốc đã lấy ý kiến về dự thảo luật hải cảnh này từ cuối năm 2020. Tuy nhiên, thời điểm công bố luật chỉ 2 ngày sau khi ông Trump mãn nhiệm và ông Biden nhậm chức Tổng thống Mỹ.
Truyền thông Trung Quốc cho biết, Ủy ban Thường vụ đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc, cơ quan lập pháp cao nhất Trung Quốc, thông qua luật Hải cảnh ngày 22/01/2021. Luật này bắt đầu có hiệu lực từ 01/02/2021.
Theo đó, lực lượng hải cảnh Trung Quốc được phép sử dụng “mọi phương tiện cần thiết” để chặn hoặc tránh các mối đe dọa từ các tàu nước ngoài. Luật ghi rõ các điều kiện nên sử dụng các loại vũ khí nào, chẳng hạn vũ khí cầm tay, vũ khí gắn trên tàu, hoặc vũ khí từ máy bay, có thể được sử dụng.
Trung Quốc đã lấy ý kiến về dự thảo luật này từ cuối năm 2020. Tuy nhiên, thời điểm công bố luật này chỉ cách 2 ngày sau khi ông Trump mãn nhiệm và ông Biden nhậm chức Tổng thống Mỹ.
Việc Bắc Kinh công bố luật Hải cảnh vào thời điểm này thể hiện các vấn đề sau:
Thứ nhất, Trung Quốc muốn tận dụng thời cơ. Nếu như khi ông Trump còn giữ ghế Tổng thống thì Trung Quốc không dại gì “chọc giận” ông Trump, vốn là người luôn ra quyết định rất bất ngờ và khó lường hậu quả.
Đối với Tổng thống Biden, ông khó có thể quan tâm đến các chính sách đối ngoại khi chưa ổn định được các vấn đề trong nước như đại dịch Covid-19, khủng hoảng kinh tế và các vấn đề chính trị hậu Trump. Đây chính là thời cơ để Trung Quốc có thể tận dụng mà không sợ bị Mỹ - đối thủ lớn nhất của Trung Quốc phản ứng.
Thứ hai, đây cũng có thể coi là “sự răn đe” với các quốc gia có các tranh chấp biển với Trung Quốc. Trung Quốc đang tranh chấp biển với Nhật Bản ở biển Hoa Đông và với nhiều nước Đông Nam Á ở Biển Đông.
Thứ ba, đây cũng là hành động “thăm dò” phản ứng của Hoa Kỳ với tân chính quyền Hoa Kỳ xem khả năng quan tâm và can dự đối với Biển Đông đến mức độ nào.
Mối đe dọa từ lực lượng hải cảnh
Luật Hải cảnh của Trung Quốc tạo ra nhiều lo ngại cho thế giới. Điều 19 của luật này trao quyền cho lực lượng hải cảnh Trung Quốc, bao gồm cả việc sử dụng vũ khí, khi chủ quyền quốc gia, quyền chủ quyền và quyền tài phán bị các tổ chức hoặc cá nhân nước ngoài xâm phạm bất hợp pháp trên biển hoặc đối mặt với nguy cơ sắp bị xâm phạm bất hợp pháp.
Vấn đề ở chỗ Trung Quốc luôn yêu sách trái phép các vùng biển rộng lớn là biển thuộc chủ quyền quốc gia của mình, trong đó có Biển Đông, Hoa Đông.
Luật hải cảnh Trung Quốc cũng cho phép lực lượng hải cảnh đưa các đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng trái phép trên Biển Đông (trong đó có 7 thực thể tại quần đảo Trường Sa và một số thực thể tại quần đảo Hoàng Sa) vào trong phạm vi bảo vệ của lực lượng này, cho phép họ tham gia thực thi pháp luật trên tất cả các vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và cả trên không.
Thậm chí, dự luật còn cho phép hải cảnh Trung Quốc dỡ bỏ các công trình do nước ngoài xây dựng tại những vùng biển mà họ cho là thuộc "quyền quản lý" của lực lượng này. Ngoài ra, hải cảnh còn được tịch thu và tiêu hủy tàu nước ngoài nếu họ "xâm phạm trái phép vùng biển" của Trung Quốc.
Từ trước đến nay, lực lượng hải cảnh Trung Quốc đã nhiều lần xua đuổi tàu cá nước khác, đôi khi dẫn đến các vụ va chạm, đâm chìm tàu đối phương. Với luật mới thông qua, người ta lo ngại rằng Trung Quốc đang khiến Biển Đông trở thành nơi bùng phát các vụ đụng độ.
Trung Quốc từ nhiều năm nay đã yêu sách chủ quyền và ngày càng quyết liệt trong việc xác lập chủ quyền đối với hầu hết diện tích Biển Đông.
Phô trương sức mạnh
Trong suốt thời gian qua, nhiều vùng biển khu vực bị khuấy động bởi hoạt động của các đội tàu từ Trung Quốc. Ở biển Hoa Đông, tàu Trung Quốc đang thăm dò vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư do Nhật Bản nắm giữ. Ở Biển Đông, Trung Quốc biến các thực thể mà họ chiếm giữ trái phép tại Trường Sa và Hoàng Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam) thành căn cứ quân sự kiên cố.
Mỹ và các đồng minh lần lượt cử các đội tàu chiến ngày càng lớn đến vùng biển này để thách thức các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Hải quân Trung Quốc, lực lượng hải quân lớn nhất thế giới, cũng đang hoạt động tích cực hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, lực lượng hải cảnh nước này ngày càng đóng vai trò quan trọng trong các tranh chấp biển.
Năm 2013, Trung Quốc hợp nhất một số cơ quan thực thi pháp luật hàng hải dân sự thành một cơ quan mới, gọi là Cục Hải cảnh. 5 năm sau, lực lượng này được đặt dưới quyền kiểm soát của Cảnh sát vũ trang nhân dân, một lực lượng bán quân sự báo cáo cho Quân ủy TƯ - cơ quan quân sự tối cao của Trung Quốc.
Trên thực tế, việc này đã biến hải cảnh thành một nhánh của lực lượng vũ trang Trung Quốc.
Hiện tại, hải cảnh Trung Quốc có hơn 500 tàu, đứng đầu về tiềm lực trong khu vực. Nhật Bản đứng thứ hai, với 373 tàu. Philippines 86 tàu và Indonesia chỉ 41 tàu.
Các tàu của Trung Quốc cũng mạnh hơn. Một thập kỷ trước, Trung Quốc chỉ có 10 tàu, có lượng giãn nước ít nhất 1.500 tấn (tương đương với quy mô của một tàu chiến nhỏ). Nhưng đến năm 2015, Trung Quốc đã có 51 tàu như vậy. Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế (tổ chức tư vấn có trụ sở tại London) cho biết, hiện tại, Trung Quốc đã có 87 tàu.
Nhiều tàu hải cảnh Trung Quốc giờ đây đã vượt xa các tàu chiến lớn nhất trong các lực lượng hải quân của khu vực. Ví dụ tàu lớp Zhao Tou (Chiêu Đầu) của cảnh sát biển Trung Quốc là một tàu có trọng lượng 12.000 tấn. Boong tàu rộng, chứa được 2 trực thăng, 1 khẩu pháo 76mm và 1 kho vũ khí.
Trung Quốc có 2 chiếc tàu như vậy. Một tàu được triển khai trên bờ biển phía đông. Chiếc tàu mới nhất, CCG 3901 (viết tắt của “Hải cảnh Trung Quốc”), bắt đầu hoạt động vào năm 2017 trong chuyến tuần tra đầu tiên trên Biển Đông, đây là khu vực hoạt động của tàu này. Sự xuất hiện của con tàu khổng lồ này nhằm một mục đích: Trung Quốc hậu thuẫn các yêu sách chủ quyền của nước này trong khu vực trên bằng “khối thép” như vậy.
Trung Quốc sử dụng hải cảnh không chỉ để thực thi luật hàng hải thông thường mà còn để phô trương sức mạnh. Năm 2019, khi Trung Quốc đưa tàu khảo sát Hải Dương Địa chất 8 đến vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam, họ đã điều một đội tàu hải cảnh theo hỗ trợ, trong đó có tàu CCG 3901.
Hồi tháng 4/2020, khi tàu khảo sát Hải Dương Địa chất 8 tới EEZ của Malaysia, tàu CCG 3901 lại được cử đi kèm.
Một báo cáo do Trung tâm nghiên cứu Chiến lược và cuốc tế ở Washington công bố năm 2019 cho biết, 14 tàu hải cảnh Trung Quốc tuần tra các thực thể có tranh chấp ở Biển Đông đã phát sóng vị trí của mình trên Hệ thống nhận dạng tự động, một mạng lưới theo dõi tàu quốc tế, để chứng tỏ “sự hiện diện thường xuyên, rõ ràng của Trung Quốc”.
Việc hải cảnh Trung Quốc gần như liên tục hiện diện trên Biển Đông là nhờ nguồn cung ứng mà lực lượng này nhận được từ các tiền đồn mới xây dựng của Trung Quốc trong khu vực.
Tàu hải cảnh Trung Quốc cũng thường xuyên tuần tra trong vùng lân cận của các đảo trong vùng biển Hoa Đông và thường xuyên ra vào khu vực lãnh hải 12 hải lý xung quanh quần đảo Senkaku, tạo nên những lần rượt đuổi với các tàu Nhật Bản.
Trong khi đó, không quân Trung Quốc cũng hiện diện quần đảo Senkaku và các hòn đảo phía Nam của Nhật khiến lực lượng phòng vệ trên không Nhật phải thường xuyên xuất kích ngăn chặn.
Luật hải cảnh Trung Quốc làm tăng nguy cơ đụng độ ở Biển Đông
GS Carl Thayer của trường ĐH New South Wales nói:
“Trung Quốc chỉ đang hợp thức hóa những việc mà nước này làm và nói rằng ‘luật cho phép việc này’”.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh ngày 22/1 nói luật Hải cảnh “phù hợp với thông lệ quốc tế”. Tuy nhiên, ngay trong điều khoản đầu tiên đã giải thích rõ luật này là cần thiết để bảo vệ chủ quyền, an ninh và quyền lợi biển của Trung Quốc.
Hợp thức hóa hành vi gây hấn
Các chuyên gia phân tích cho rằng luật Hải cảnh là nỗ lực tạo tiền đề cho cảnh sát biển Trung Quốc gia tăng hành vi quyết đoán trên Biển Đông. GS Carl Thayer của trường Đại học New South Wales nói: “Trung Quốc chỉ đang hợp thức hóa những việc mà nước này làm và nói rằng ‘luật cho phép việc này’”.
Chuyên gia phân tích ngoại giao hàng hải Christian Le Miere kiêm nhà sáng lập nhóm Archipel có trụ sở ở London và Hague cho rằng, luật “đâm thẳng” vào chính sách tự do hàng hải của Mỹ ở Biển Đông: “Cảnh sát biển Trung Quốc đã thực hiện hầu hết các hoạt động cưỡng chế hàng hải ở các vùng biển gần. Vì vậy, cần xem xét luật mới vừa được thông qua về vấn đề này”, ông nói.
Theo nhà nghiên cứu Collin Koh thuộc trường Nghiên cứu quốc tế S Rajaratnam của ĐH Công nghệ Nanyang (Singapore), ngôn từ mơ hồ trong văn bản luật có thể làm gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm trong vùng biển tranh chấp.
Ông đánh giá: “Dù việc Trung Quốc ban hành luật Hải cảnh là một thông lệ chung mà các nước khác đã và đang thực hiện nhưng luật này hàm chứa ngôn từ mơ hồ, cần được định nghĩa phù hợp như ‘vùng biển thuộc quyền tài phán quốc gia’.
Điều này cũng có nghĩa là luật này cho phép chính quyền sử dụng vũ lực để khẳng định những quyền đó trước các bên khác ngay cả khi hoạt động trong vùng đặc quyền kinh tế hợp pháp của bên khác. Nhìn chung, luật mới của Trung Quốc làm gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm, thậm chí có thể cản trở những hành động thực thi pháp luật của các bên khác đối với ngư dân Trung Quốc”. Ông Koh cho rằng khi lực lượng tuyến đầu của Trung Quốc được trao quyền quyết định có nên nổ súng hay không thì bản chất lỏng lẻo của các điều khoản trong luật “có thể dễ bị lạm dụng” và có thể khiến cho tình hình căng thẳng leo thang.
Thượng nghị sĩ Philippines Francis Pangilinan ngày 24/1/2021 đã kêu gọi Manila không được khuất phục trước động thái gần đây của Bắc Kinh khi cho phép lực lượng hải cảnh nổ súng vào tàu nước ngoài tại các vùng biển mà Bắc Kinh đưa ra yêu sách chủ quyền ở Biển Đông.
Thượng nghị sĩ Pangilinan cho rằng, Philippines không nên sợ hãi trước luật của Trung Quốc: "Chúng tôi bác bỏ và không công nhận các luật lệ nước ngoài xâm phạm vùng lãnh hải và đặc quyền kinh tế của chúng tôi. Và tôi tin chắc rằng chúng ta không phải là một quốc gia hèn nhát”.
Hành xử của Mỹ khi Tổng thống mới nhậm chức
Nhóm tác chiến của tàu sân bay Mỹ USS Theodore Roosevelt đã tiến vào Biển Đông từ ngày 23/1/2021 để thúc đẩy quyền “tự do hàng hải” như một lời đáp trả hành động của Trung Quốc.
Đây là lần đầu tiên Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ điều tàu sân bay đến Biển Đông kể từ khi ông Joe Biden chính thức nhậm chức Tổng thống ngày 20/1/2021. Báo chí Mỹ cho biết, theo kế hoạch, nhóm tàu sân bay sẽ tiến hành diễn tập tấn công và hiệp đồng tác chiến trong thời gian ở Biển Đông.
Theo thông báo của Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 24/1/2021, nhóm tàu tác chiến "được triển khai theo kế hoạch để đảm bảo tự do đi lại trên biển". Tuyên bố có đoạn:
"Chúng tôi sẽ kề vai sát cánh với các đồng minh và đối tác để thúc đẩy sự thịnh vượng chung, an ninh và những giá trị ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương...".
Còn Chuẩn đô đốc Doug Verissimo, chỉ huy hải đội tác chiến, cho biết các hoạt động này là nhằm “trấn an các đồng minh và đối tác”.
Nhiều người lo ngại khả năng chính quyền Biden sẽ không mạnh tay với Trung Quốc như thời ông Trump. Tuy nhiên, chuyên gia Scott Kennedy, làm việc tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế ở Washington, bình luận:
“Trong những tháng cuối nhiệm kỳ, chính quyền của ông Trump đã thông báo một loạt biện pháp hạn chế và trừng phạt chống Trung Quốc, khiến chính quyền mới của ông Biden về mặt kỹ thuật và chính trị khó lòng rút lại”.
Trong khi đó, Zhiqun Zhu - Chủ nhiệm khoa Quan hệ quốc tế tại trường ĐH Bucknell - nói:
“Có sự đồng thuận lưỡng đảng tại Washington về việc phải mạnh tay hơn với Trung Quốc”.
Antony Blinken, tân Ngoại trưởng Mỹ, cũng đã xác nhận rằng, dù ông không đồng ý với cách Trump thực hiện chính sách đối với Trung Quốc, nhưng ông thấy “cách tiếp cận cứng rắn với Bắc Kinh của cựu Tổng thống là đúng”.
Còn Avril Haines, Giám đốc Tình báo quốc gia Mỹ, cho biết bà ủng hộ “lập trường cứng rắn” đối với Bắc Kinh, và “cách tiếp cận của Mỹ trong vấn đề Trung Quốc phải đáp ứng về cơ bản thực tế một Trung Quốc đang đặc biệt quyết đoán và hung hăng”.
Tờ Washington Post ngày 21/1/2021 nêu rõ: “Đúng vào lúc 12h04 (giờ Mỹ) ngày 20/1/2021, trong khi Tổng thống Biden đang đọc diễn văn nhậm chức, Trung Quốc đã công bố quyết định trừng phạt các quan chức trong chính quyền Mỹ mãn nhiệm”.
Theo báo này, khi hành động như vậy, giới lãnh đạo Trung Quốc không chỉ "đánh" vào nội các Trump đã mãn nhiệm, mà còn tìm cách bắt nạt và đe dọa chính quyền Mỹ sắp tới, ép họ phải thay đổi chính sách. Thủ đoạn này, Washington Post bình luận, chắc chắn sẽ thất bại vì nhiều lý do.
04/02/2021
Hoàng Việt
Giảng viên Đại học luật TP.HCM,
Thành viên Ban nghiên cứu luật biển và hải đảo,
Liên đoàn Luật sư Việt Nam.
Comments